Delen:
Take it offline!
This Education in Motion resource is also available as a printable PDF.
Downloaden PDF
Het is zomer, het zonnetje schijnt lekker, het is 23°C buiten in de schaduw en je zit in de auto op weg naar je vakantiebestemming. Een paar uur in de autostoel zorgt ervoor dat je helemaal klam aanvoelt, en de vouwen in je spijkerbroek ervaart die je normaal niet op zouden vallen. Je bent blij wanneer je even kan stoppen bij een tankstation, ook al kost een koud drankje er drie keer zoveel als normaal.
Het ongemak in de auto wordt veroorzaakt doordat er onvoldoende ventilatie is om de warmte van je lichaam af te kunnen voeren, daar waar het lichaam tegen een autostoel wordt gedrukt. Zodra er zweet ontstaat, kan dit minder makkelijk verdampen, waardoor je een mini-atmosfeer krijgt met een verhoogde temperatuur en luchtvochtigheid. Dit in tegenstelling tot de andere delen van het lichaam die aan dezelfde omgevingstemperatuur worden blootgesteld, zoals de armen, maar waar ventilatie voor effectievere koeling zorgt.
Een verhoogde temperatuur treedt meestal samen op met een toename van het vochtgehalte door zweten. Daarom worden deze twee factoren in de discussie over risicofactoren voor decubitus vaak samen bekeken en aangeduid met de term “microklimaat”(1).
De term “microklimaat” is in de jaren 50 van de vorige eeuw bedacht om de klimatologische omstandigheden in een relatief klein gebied aan te duiden. De term is altijd gebruikt in een geografische, meteorologische of topografische context, maar heeft sinds kort ook zijn intrede gedaan in de revalidatiebranche. Hier wordt met de term de mini-atmosfeer van een huidtemperatuur en vochtgehalte bij het zitsysteem aangeduid.
Cliënten met een verhoogd risico
Cliënten die voor hun mobiliteit een rolstoel gebruiken, zitten dagelijks vaak langdurig. Dit betekent dat je je bewust moet zijn van de potentiële negatieve effecten van het microklimaat bij zitsystemen als je vanuit een klinische rol rolstoelgebruikers begeleidt.
Onderliggende aandoeningen kunnen extra fysiologische risicofactoren vormen waardoor het microklimaat minder goed kan worden gereguleerd. Continentieproblemen zorgen bijvoorbeeld voor een verslechtering van het vochtgehalte van de huid vanwege de blootstelling aan urine. Bij cliënten met een dwarslaesie boven niveau T6 zijn zenuwbanen naar en van de hypothalamus beschadigd die helpen bij de regulering van de lichaamstemperatuur(2).
Mensen die een zitsysteem nodig hebben dat veel ondersteuning biedt en zelf niet goed kunnen gaan verzitten, kunnen meer problemen hebben met ventilatie dan andere rolstoelgebruikers. Dit geldt vooral voor modulaire, speciaal gemaakte en kantelsystemen die nauw aansluiten. Het is daarom belangrijk om tijdens een passing het microklimaat niet uit het oog te verliezen. Er moet altijd een eerlijk gesprek aangegaan worden over compromissen en microklimatologische risicofactoren die inherent zijn aan een zitsysteem dat meer ondersteuning biedt.
Druk en een verhoogde huidtemperatuur
Vanwege hun beperkte gevoel en mobiliteit hebben rolstoelgebruikers risico op weefselbeschadiging. We weten al decennia dat deze beschadiging wordt veroorzaakt door druk- en schuifkrachten. Voortdurend onderzoek laat echter zien dat een hogere temperatuur van het huidoppervlak en vocht hier ook een rol in spelen en dat regulatie van dit microklimaat ook cruciaal is om de huid te beschermen.
Een Zweedse studie suggereert dat er een verband bestaat tussen het zitten zelf en een toename van de huidtemperatuur(3). De resultaten lieten een gemiddelde temperatuurstijging van 2.7°C zien vergeleken met de zijde die niet werd belast. De hypothese is dat de stijging niet wordt veroorzaakt door de isolatie van de zitting, maar door het verminderde vermogen van het in elkaar gedrukte weefsel om de kernlichaamswarmte af te voeren.
Een ander onderzoek bewijst dat de huid en het onderliggend weefsel bij hogere temperaturen ook een verhoogde metabole behoefte hebben(4). De verhoogde metabole waarde bij een verhoogde temperatuur zorgt ervoor dat het weefsel meer bloed nodig heeft en daardoor nog kwetsbaarder kan zijn voor drukgerelateerde vermindering van de circulatie dan koeler weefsel.
Het microklimaat tijdens een passing
Bij een passing voor een zitsysteem en rolstoel kan het een uitdaging zijn om ook te kijken naar het microklimaat. Sommige testmethodes die bij onderzoekstudies worden gebruikt, zoals het plaatsen van sensoren op het zitvlak van de cliënt om de huidtemperatuur te meten, zijn niet echt praktisch. Er zijn echter ook low-tech methodes waarmee je een goed beeld kunt krijgen van het microklimatologische risico bij een cliënt:
- Palpatie van oppervlakken waar de cliënt veel mee in contact komt voor een transfer uit een hulpmiddel: o.a. zitkussen, rugleuning, laterale steunen en positioneringsvest.
- Observatie van tekenen van warmte- en vochtopbouw bij de cliënt, waaronder een evaluatie met de cliënt terwijl hij in de rolstoel zit en, waar mogelijk, directe visualisatie van de huid.
Preventiestrategieën
Onderzoek naar microklimaat is nog steeds in ontwikkeling. Veel van de studies die tot nu toe zijn uitgevoerd, waren relatief klein. Het huidige advies op basis van praktijkstudies is maatregelen nemen om te zorgen voor "herstelperiodes waarbij de huid droog en koel wordt gehouden en/of herstelperiodes tussen fases van afsluiting (van kleine bloedvaten van de huid)"(5).
Dit betekent dat een van de beste methodes om het microklimaat te reguleren hetzelfde is als de aanpak die ook meer algemeen wordt toegepast bij huidbescherming: gebruik maken van een 24-uursprogramma om het contact tussen het lichaam en het zitsysteem te verminderen. Wanneer een cliënt van houding wisselt zorgt het (tijdelijke) contactverlies voor een verminderde druk en tegelijk ook voor een verkoeling van het gebied(6).
Voorbeelden van oplossingen die meegenomen kunnen worden in een 24-uursprogramma ter vermindering van de druk met daarbij een positief effect op het microklimaat:
- Gebruik van een kantel- en rughoekverstelling om de druk te verdelen.
- Technieken om te gaan verzitten, zoals ver vooroverbuigen op een tafel of rolstoel-push-ups.
- Een transfer maken door bijvoorbeeld even te gaan liggen in bed of indien mogelijk een moment te staan.
- Actieve oefeningen om druk weg te nemen in gebieden met een hoog risico.
Keuzes bij rolstoelzitsystemen om het microklimaat te reguleren
Naast het hiervoor beschreven 24-uursprogramma is het ook mogelijk om met de keuze voor het zitsysteem rekening te houden om zo het microklimaat positief te beïnvloeden. Zoals voor alles geldt, bij een (maatwerk) rolstoel en zitsysteem, kom je alleen samen met de cliënt tot een weloverwogen en cliëntgericht resultaat.
Tijdens de passing is het belangrijk te kijken naar het ontwerp en materiaal van het zitsysteem.
Kijk goed naar het materiaal van het zitsysteem
- Sluit het zitsysteem overal aan, heeft het een perfecte pasvorm en hoe groot is de immersie van het materiaal? In dat geval kan het zitsysteem voor minder ventilatie zorgen en zijn mogelijk extra maatregelen nodig om de temperatuur te verlagen.
- Zorgt het zitsysteem voor een afvoer van warmte die past bij de cliënt en het klimaat?
- Overweeg bij cliënten met een verhoogd risico, materiaal dat “actieve koelingsmogelijkheden” biedt.
Overweeg bij cliënten met een verhoogd risico, materiaal voor de hoes dat zorgt voor een optimale ventilatie
- Zorgt het materiaal voor een passieve afvoer van warmte die past bij de cliënt en het klimaat?
- Kan het materiaal voldoende vocht afvoeren?
- Wat is de (lucht)doorlaatbaarheid van het materiaal van de hoes?
Type rugleuning
Een overweging voor cliënten die hun rolstoel elke dag langdurig gebruiken is een aanpasbare vaste rugleuning met veel instelmogelijkheden. Een correct ingestelde vaste rugleuning in de juiste maat kan zorgen voor minder oppervlaktecontact en daarmee voor meer ventilatie. De J3 rugleuningen zijn in hoogte instelbaar, hebben een hoekverstelling van 20 graden en bieden keuze uit veel verschillende maten en contouropties voor een optimale pasvorm.
Materiaal van het ondersteuningsoppervlak
Kijk op een analytische manier naar het materiaal van het zitsysteem. Een aantal aandachtspunten:
- De JAY rugleuningen en veel JAY zitkussens zijn verkrijgbaar met microklimatologische hoezen van 3D materiaal die speciaal zijn ontworpen voor een goede ventilatie.
- Badstof kan subjectief comfort bieden en vocht absorberen. Vandaar dat dit een goede optie kan zijn, vooral als er nog een tweede hoes is die je indien nodig kunt verwisselen.
- Badstof kan gemaakt zijn van katoen en bamboe. Bamboebadstof neemt meer vocht op waardoor dit een nog positiever effect heeft op het microklimaat.
- Zitkussens met perforatie zorgen in de basis zelf voor ventilatie, zoals bij het JAY Lite zitkussen.
- Traagschuim absorbeert trillingen en voelt vaak subjectief comfortabel aan. Daarnaast houdt het ook warmte vast en is dus mogelijk niet de beste optie als de opbouw van warmte een belangrijke zorg is.
Koeltechnologie
Sommige zitsystemen maken gebruik van speciale technologie voor verbeterde koeling. Dit geldt ook voor het JAY Balance Cryo Fluid zitkussen met Cryo-technologie. Dit zitkussen biedt het comfort en de positioneringsmogelijkheden van een anti-decubituskussen, maar kan de huidtemperatuur acht uur actief verlagen. Dit gebeurt via een Fluid Pad die speciaal is ontworpen om actief warmte van het lichaam af te voeren.
Het JAY Balance Cryo Fluid zitkussen
De Cryo-technologie helpt cliënten te beschermen tegen decubitus en pakt tegelijkertijd de risico's aan die inherent zijn aan warmte en vocht. Doordat het JAY Balance Cryo Fluid zitkussen de vier componenten van decubituspreventie (drukkrachten, schuifkrachten, warmte en vocht) aanpakt, biedt dit zitkussen de hoogste mate van huidbescherming in de markt. De innovatieve Cryo Fluid zorgt voor een actieve koeling van het zitkussen-oppervlak. Deze technologie helpt warmte en vocht onder het zitvlak 8 uur lang te verminderen.
Dit is geen magie, maar pure fysica
De kern van de Cryo-technologie wordt gevormd door miljoenen micropareltjes gevuld met paraffinewax. Wanneer warmte van de gebruiker in deze Cryo Fluid komt, wordt deze geabsorbeerd door de microparels en begint de wax binnenin actief te smelten. De pareltjes bevatten ook grafietfilamenten die de warmte in de Fluid pad trekken, weg van de huid van de gebruiker, totdat de wax in de micropareltjes volledig is gesmolten. Dit actieve koelingsproces kan 8 uur duren. Gedurende deze tijd wordt de huidtemperatuur van de gebruiker gekoeld tot een therapeutisch temperatuurbereik.
Het JAY Balance Cryo Fluid zitkussen biedt rolstoelgebruikers net zoveel huidbescherming als het reguliere JAY Balance zitkussen door druk- en schuifkrachten te verminderen. Daarnaast wordt door de Cryo-technologie ook de risicofactoren vocht en warmte verminderd. Hierdoor biedt dit zitkussen maximale huidbescherming.
Conclusie
Is de tijd van een klamme rug of billen voor de rolstoelgebruiker dan voorbij? Waarschijnlijk niet. In dit Education in Motion-blogartikel hebben we je bewust willen maken van de potentiele negatieve effecten van het microklimaat bij zitsystemen voor cliënten die dagelijks vaak langdurig in een rolstoel zitten. We hebben je gewezen op preventiestrategieën en ook specifieke materialen en ontwerpen van zitsystemen die het microklimaat positief kunnen beïnvloeden. Het microklimaat is dus een belangrijk aandachtspunt bij het verstrekken van hulpmiddelen voor mensen met complexe zit- en mobiliteitsbehoeften. En alleen samen met de cliënt kom je tot een weloverwogen en cliëntgericht resultaat.