Delen:
Take it offline!
This Education in Motion resource is also available as a printable PDF.
Downloaden PDF
Tijdens mijn opleiding had ik een docent fysiologie die weigerde blokuren (= 2x 50 minuten achter elkaar) les te geven. Hij zei altijd dat het niet gezond was om zo lang stil te zitten, zeker niet op de houten opklapbare collegebankjes.
Wanneer ik later voor mijn werk congressen bezocht heb ik nog vaak aan hem moeten denken terwijl ik tijdens een veel te lange lezing constant bezig was mijn houding aan te passen in de hoop weer een momentje prettig te zitten. Tijdens de eerste dag, in de ochtend van het congres zaten de stoelen nog vrij redelijk. De 3de dag in de middag kon ik geen houding meer bedenken zodat ik lekker zou zitten. Door gedurende lange tijd te zitten, wordt de zittolerantie steeds kleiner en met een onprettige stoel kan deze extra snel afnemen. Het wisselen van stoel, houding of het nemen van een zitpauze kan de zittolerantie vergroten.
Niet iedereen is echter in staat om zelf te wisselen van stoel of houding of kan een stapauze nemen. Wanneer mensen gebruik moeten maken van een rolstoel is er een kans dat zij beperkt of zelfs niet in staat zijn hun eigen houding te kiezen of deze te wijzigen wanneer ze discomfort voelen. Voor deze groep mensen is het extra belangrijk dat de keuzes zorgvuldig gemaakt worden bij het aanmeten van de rolstoel en zo volledig aansluiten bij de wensen en eisen van de cliënt.
Wanneer de cliënt zit (in een rolstoel) drukt de zwaartekracht op zijn of haar lichaam. Wanneer spierkracht of het algehele uithoudingsvermogen niet in staat zijn om weerstand te bieden hier tegen, zal de cliënt rechtop kunnen blijven zitten. Hierdoor is er kans dat er een houdingsafwijking ontstaat, zoals een posterieure bekkenkanteling, thoracale kyfose en/of een bekkenscheefstand. In begrijpend Nederlands, de cliënt zakt onderuit of opzij net zolang tot een evenwichtige houding is gevonden waarin de cliënt het weer even uit kan houden in de nieuwe positie.
Deze beweging zorgt ervoor dat het bekken onder druk van de zwaartekracht naar voren schuift over de zitting. Deze schuifkrachten zorgen ervoor dat het weefsel, tussen de botten van het bekken en de zitting, onder spanning komt te staan. Deze spanning is een van de grootste veroorzakers van doorzitwonden (decubitus) en is daarom iets wat zo veel mogelijk voorkomen moet worden.
De kracht van zwaartekracht
Een kanteling van de rolstoel zorgt ervoor dat de zwaartekracht een heel ander effect heeft op het lichaam. Nu werkt de zwaartekracht de cliënt niet tegen, maar zorgt het er juist voor dat de houding van de cliënt geborgd blijft. Op deze manier kunnen schuifkrachten worden voorkomen! Dit geeft de cliënt controle over zijn houding wat het comfort enorm kan bevorderen. Een kanteling biedt een veilige positieverandering voor cliënten die dit niet zelfstandig voor elkaar krijgen.
Het is bekend dat doorzitplekken onder andere ontstaan door druk en schuifkrachten. Door te kantelen wordt de positie van de cliënt geborgd wat zorgt voor een minimalisering van de schuifkrachten. Daarnaast zorgt kanteling voor een verplaatsing van de druk van het zitvlak naar de romp. Deze constateringen hebben een gunstig effect op het voorkomen van doorzitplekken (decubitus). Hoe groter de kantelhoek, hoe groter dit effect.
De studies zijn het niet volledig eens over de beste kantelhoek, maar als minimale hoek voor een ontlastende effect van de druk wordt vaak over 20 graden gesproken. Voor een volledige ontlading van de druk op de zitbeenderen lijkt een hoek van 45 graden noodzakelijk te zijn.
Naast al deze voordelige effecten die het kantelen van een rolstoel heeft is het ook gewoon heel comfortabel. Een groot woonwarenhuis heeft al jaren een zitstoel in zijn assortiment die zeer populair is. Zijn populariteit heeft hij voor een groot deel te danken aan de gekantelde zithouding.
Het effect van kantelen
Door een kanteling achterover zorgt de zwaartekracht ervoor dat de cliënt in de stoel blijft zitten. Wanneer een stoel niet voorover kan kantelen kan het opstaan wat lastig zijn. Bij rolstoelen kan de kanteling over het algemeen versteld (elektrisch of door middel van een gasveer) worden, waardoor de rolstoel rechtop gezet kan worden om de cliënt uit te laten stappen. Achterover gekanteld is het bijna onmogelijk om uit de stoel te komen wat ervoor zorgt dat een achteroverkanteling vaak als veilig en geborgen wordt ervaren. Zeker in combinatie met een omsluitend zitsysteem, zoals bijvoorbeeld een orthese of het Nuage PLS zitsyseem.
Daarnaast heeft kantelen ook nog voordelen voor cliënten met bepaalde specifieke problemen:
- Een erg kyfotische rug: een achteroverkanteling van de rolstoel kan ervoor zorgen dat de cliënt zijn ogen weer op de horizon kan richten en zo weer mee kan doen met activiteiten.
- Problemen met de longfunctie: een kanteling kan ervoor zorgen dat een gestrekte romphouding kan worden gewaarborgd wat ervoor kan zorgen dat de cliënt zo’n groot mogelijke longinhoud heeft en de ruimte heeft om zijn diafragma te bewegen.
- Problemen met het verteringsstelsel: ook hier zorgt de kanteling van de rolstoel voor een gestrekte romp- en nekhouding wat ervoor kan zorgen dat de cliënt meer ruimte ervaart om te slikken en dat het verteringsstelsel meer ruimte heeft.
- Problemen met het bloeddrukregulatiesysteem, bijvoorbeeld orthostatische hypotensie: door te kantelen wordt de client geholpen om de bloeddruk beter onder controle te houden.
- Ernstige problemen met de mobiliteit: cliënten die eigenlijk bijna volledig bedlegerig zijn kunnen door gebruik te maken van een kantelrolstoel, al dan niet in combinatie met een Nuage PLS zitsysteem, wellicht toch uit bed komen om zo weer aanwezig te zijn bij sociale activiteiten.
De andere kant van de medaille
Er zijn vele voordelen te benoemen voor het gebruik van een kantelfunctie op een rolstoel. Het is wel zo eerlijk om ook eventuele nadelen te benoemen. Wanneer een rolstoel kantelt zal het zwaartepunt verplaatsen. Om in elke positie veilig gebruik te kunnen maken van een kantelrolstoel is de wielbasis over het algemeen wat groter.
Een kantelrolstoel is over het algemeen wel verkleinbaar, maar niet opvouwbaar. Wanneer deze kantelrolstoel meegenomen moet worden, zal dat vaak moeten gebeuren in een vervoersmiddel waarbij de rolstoel wordt vastgezet met spanbanden aan het taxifixatiesysteem.
Daarnaast zorgt het mechaniek ervoor dat de kantelrolstoelen zwaarder zijn dan rolstoelen zonder kantelmechanisme. Mocht dit een probleem zijn bij het duwen, dan zijn er verschillende (elektrische) hulpmiddelen om hierbij te ondersteunen en te verlichten.
Kantelen heeft vele positieve effecten, waaronder het comfortgevoel vergroten. Voor mensen die niet of moeilijk in staat zijn om zelfstandig een comfortabele houding in te nemen in een stoel, is een comfortabele zithouding nog belangrijker! Naast comfort heeft kantelen nog veel meer positieve effecten, neem dit dus mee in je overwegingen wanneer een pakket van eisen wordt samengesteld voor een rolstoel.