Weg met ‘mindervaliden’! Over taalgebruik en gelijke behandeling

Gelijke behandeling van mensen met een beperking begint bij taal

Taal is de spiegel van de samenleving. Ons taalgebruik vertelt bijvoorbeeld hoe we denken over mensen met een beperking. Wat zegt een woord zoals ‘mindervalide’ nou eigenlijk? Het kan als kleinerend worden ervaren. Willen we het beeld van mensen met een beperking veranderen, dan moeten we op onze woorden passen. Weg dus met ‘mindervaliden’!

Als we drempels willen wegnemen voor mensen met een beperking en gelijke toegang bieden tot werk, gebouwen, etc. dan is taalgebruik één van de drempels die we moeten slechten.
Hoe krijgen we dat voor elkaar? Aan wie de taak om mensen bewust te maken van kwetsend taalgebruik en neutraler of positiever taalgebruik te bevorderen?

Uiteindelijk is dit een maatschappelijke verantwoordelijkheid die we allemaal delen. Maar een voorbeeldfunctie is weggelegd voor overheden en overheidsinstellingen (onderwijsinstellingen bijvoorbeeld), bedrijven en de media.

Overheidsafspraken over gelijke behandeling (en taalgebruik)

In 2006 heeft de algemene vergadering van de Verenigde Naties het ‘VN-verdrag Handicap’ aangenomen. Dit internationale mensenrechtenverdrag vormt de basis voor bescherming van mensen met een handicap.
Ook Nederland heeft het verdrag aangenomen. Het verdrag vormt niet alleen de basis voor uitwerking van de mensenrechten op landenniveau maar ook voor wat betreft taalgebruik in overheidscommunicatie over mensen met een beperking.

Daarnaast wordt door overheden wereldwijd de terminologie van de Wereldgezondheidsorganisatie (World Health Organization - WHO) als leidraad gebruikt. De WHO houdt zich bezig met de classificatie van aandoeningen. Hun zogenaamde ICD-lijst vormt een internationale standaard.
Bekijk bijvoorbeeld hun (Engelstalige) definitie van ‘beperking’ op www.who.int/topics/disabilities/en Het definieert ‘beperking’ als een wisselwerking tussen een persoon met bepaalde kenmerken en zijn/haar omgeving. De drempels die daarbij ervaren worden kunnen zowel fysiek als sociaal zijn.

De rol van de media in het creëren van een positieve taal

Naast overheden spelen met name de media een belangrijke rol in de beeldvorming. Ook zij zouden hun verantwoordelijkheid moeten nemen en in passende bewoordingen spreken over mensen met beperkingen. Echter, sommige berichten in de media berusten op onnodig zielige verhalen, negativiteit en sensatiezucht.
De uitdrukkingen die ze daarbij gebruiken, zoals ‘mindervalide’, ‘getroffen door...’, ‘gekluisterd aan...’ dragen bij aan een negatief beeld van invaliditeit. Maar ook minder opvallende termen zoals ‘rolstoelpatiënt’ doen vergeten dat iemand meer is dan zijn of haar mobiliteitsbeperking (gebruik dan ‘rolstoelgebruiker’).

Van de andere kant, media maken ook wel de fout om mensen met een handicap de hemel in te prijzen. Door ze af te schilderen als een soort helden behandel je mensen ook niet als gelijken. Alsof het uitzonderlijk is dat sommige van hen ‘toch nog’ kunnen functioneren! Of zelfs een bijzonder talent hebben.

Zowel overdreven negatieve of positieve verslaggeving impliceert ongelijkheid. Het is zaak een zo realistisch mogelijk beeld te geven van mensen met een handicap. En de verscheidenheid binnen die groep mensen recht te doen: je kunt ze niet over één kam scheren.
Hoe mensen omgaan met tegenslagen (zoals bijvoorbeeld een beperking) is niet afhankelijk van de beperking maar van hun persoonlijkheid, opleidingsniveau en omstandigheden.

Taaltips voor iedereen die over mensen met een beperking spreekt

Vaak is er geen opzet in het spel wanneer mensen zich in ongelukkige of kwetsende bewoordingen uitlaten over andere mensen met lichamelijke of geestelijke verstandelijke beperkingen. Vaak zijn uitdrukkingen in onze taal geslopen als een erfenis uit het verleden. Woorden zoals ‘mindervalide’ worden onnadenkend gebruikt, uit gebrek aan inlevingsvermogen, gebrek aan kennis of vooroordelen. 

We leven in een maatschappij waarin we gelijke rechten en kansen voor mensen met een beperking en andere ‘minderheden’ (minder in aantal, niet minder als mens!) expliciet hebben benoemd. Laten we dus streven naar passend taalgebruik. Hier volgen enkele praktische tips:

• Zoals reeds gezegd heeft de term ‘mindervaliden’ een negatieve bijklank. Gebruik liever ‘mensen met een beperking’, of ‘mensen met een handicap’.
• Vermijd het gebruik van aanstootgevende woorden zoals: ‘abnormaal’ of ‘andersvalide’.
• Zeg niet ‘hij /zij is gehandicapt’ maar ‘hij/zij heeft een handicap’.
• Spreek niet over een ‘gehandicapte’ of een ‘blinde’ maar over een ‘gehandicapt persoon’, een ‘blinde persoon’. Of nog beter: over ‘een persoon met een (visuele) beperking, met een downsyndroom’, etc.
• Spreek niet over een ‘chronisch zieke’ of een ‘downer’ maar over iemand ‘met een chronisch ziekte’ of ‘met het syndroom van Down’.
• Maak onderscheid tussen de mens en zijn of haar beperking want mensen zijn meer dan hun beperking alleen.
• Spreek over ‘functiebeperking’, ‘beperking’ of ‘handicap’ en bijvoorbeeld niet over een ‘gebrek’.
• Gebruik de termen ‘beperking’ of ‘handicap’ als aanduiding voor de sociale beperkingen die mensen ondervinden door ontoegankelijkheid, discriminatie, vooroordelen en een gebrek aan gelijke kansen.
• Vervang uitdrukkingen zoals ‘lijden aan’, ‘slachtoffer van’, ‘veroordeeld tot’ door meer neutrale termen.
• Zeg niet ‘rolstoelpatiënt’ of ‘gekluisterd aan een rolstoel’ maar ‘rolstoelgebruiker’ of ‘gebruik makend van een rolstoel’.
• Maak geen onderscheid door mensen zonder beperking ‘normaal’ te noemen. Mensen met een beperking zijn ook normale mensen.

Dit zijn slechts enkele basistips om de meest voorkomende fouten te voorkomen. Gelukkig zijn mensen zich steeds bewuster van mogelijk kwetsende taal en horen we woorden als ‘mindervalide’ minder dan voorheen.

Bij Sunrise Medical zijn we vóór gelijke behandeling en gelijke kansen. We maken producten die de participatie van personen met een beperking makkelijker maken.
In onze blogs vind je veel artikelen en tips over toegang tot werk, sport en cultuur voor iedereen met (of zonder) een beperking.